شبانه ها
سخنی کوتاه بر شعری از احسان حقیقی. نویسنده: رحمان زمانی نقد شعر معمولا وقتی مورد قبول واقع می شود که فنی و علمی باشد و کسی آن نقدها را به قلم آورده باشد که خود به صورت آکادمیک آن دوره ها را گذرانده باشد و به اصطلاح عام، درسش را خوانده باشد. اما نوعی نقد هست که به آن نقد تأثری یا تأثیری می گویند. یعنی نقدی که مخاطب یک اثر، از اثر دارد به واسطه ی تاثیری که آن اثر بر روی مخاطب گذاشته است. پس یک هنرمند و یک شاعر باید به کمترین نظرات خوانندگان و مخاطبان خود حتی کم سوادترین آن ها اهمیت بدهد و آن را بشنود. بیشتر شعرهای احسان حقیقی را حضوری شنیده ام از خودش. و از جمله شعری که راجع به آن می نویسم. شعری که در انجمن ادبی سهیل خوانده شد. ... وَ تو سر ریز می شدی از کجای آسمان که نمی دانم؟! ... وَ من که خط ممتد این خیابان نحس را 13 بار بغل کرده ام لا به لای شعرهایی از جنس خودم حالا تو هی بشمار تا ساعت قرار کفشهایی را که قدمت زدم درگوری به مساحت دنیا... در شعرهای فرم معمولا فرم باید در خدمت شعر باشد تا اثری متفاوت از شعرهای دیگر سروده شود. آوردن فرم در اثر اگر به تکرار و تقلید تن ندهد چه بسا که شخصیت مثبتی به شعر بدهد. شعر احسان حقیقی هم بیشتر شعرهایش با فرم همراه است. فرم در شعر حقیقی بسامد بالایی دارد اما آیا فرم به شعرش قوت می دهد یا نه؟ در این شعر که با سه نقطه هایی آغاز شده است و حرف « وَ» که معنای چیزی است که بوده و ادامه داشته و ادامه دارد و در این لحظه ی بودن، شاعر شروع به سرودنش می کند. یعنی ماجرایی که از قبل تا اکنون وجود داشته و شاعر در حال حاضر از نیمه های آن ماجرا شروع به سرایش می کند. اما در اینجا این سه نقطه ها استمرار چیزی را نشان نمی دهند چیزی که از قبل حرکت خود را آغاز کرده است اینجا شعر با سه نقطه آغاز شده است. ... وَ تو سرریز می شدی از/ کجای آسمان که نمی دانم؟! اگر فرم در شعر مهم باشد برای شاعر باید دقت کند که بند در کجا به پایان برسد و طول یک بند چقدر باشد؟ مثلا در این شعر اگر طوری دیگر بندها زیر هم می آمدند شعر دلنشین تر می شد مثلا: ... وَ تو سر ریز می شدی از کجای آسمان که... نمی دانم! و به زعم نگارنده اینگونه تقطیع بندها بهتر است. در شعرهای آزاد و سپید و نیمایی زیرهم نویسی بندها باید با دقت و وسواس بیشتری انجام شود.شعر احسان شعری ساده نیست اما مشکل هم نیست. شاید بعضی وقت ها همین تقطیع بندها سبب مشکل فهم شدن شعرهای احسان شود چرا که خوانش یک شعر و شکل نوشتاری یک شعر تأثیر بسزایی بر معنای شعر و مفهوم شعر می گذارد چرا که « تقطیع بستر اصلی صداها و سکوت هاست که در ابتدا و انتهای سطرهای یک شعر به خواب رفته اند.»( هیوا مسیح- مجموعه ی همسایه، ص 86) . هیوا مسیح تقطیع شعر را به چند گونه تقسیم کرده است که عبارتند از: تقطیع هنگام آفرینش اثر. تقطیع هنگام سرایش اثر. تقطیع پس از سرایش اثر. تقطیع نهایی. معمولا تقطیع ابتدایی در هر شعری برجای می ماند اگر شاعر حساسیت بر روی شعرش نداشته باشد. شاعر باید چندین بار شعر را برای خودش در خلوت بخواند تا صداها و سکوت های شعرش را بشناسد و بعد از چند بار خوانش خودش پی می برد که کجا یک بند باید قطع بشود و بند دیگر آغاز گردد. توصیه ی من به احسان این است که شعرهایش را بارها بخواند تا به تقطیع نهایی شعرهایش برسد و معناهای جدیدی در شعرهای خود با تقطیع مناسب به خواننده ارائه دهد. و باز در ادامه سه نقطه ها وارد شعر می شوند و باز هم تقطیع شعر دارای ریتم مناسبی نیست و باید تقطیعی دیگرگونه انتخاب کرد. مثلا: ... وَ من که خط ممتد این خیابان نحس را 13 بار بغل کرده ام لا به لای شعرهایی از جنس خودم حالا توهی بشمار... تا ساعت قرارِ کفش هایی را که قدمت زدم با بلند شدن این بند و طول آن تصویر طولانی قدم زدن های شاعر هم در شعر تداعی می شود. حتی می شود لا به لای شعر هایی از جنس خودم را اینگونه نوشت: لا به لای شعرهایی از جنس خودم. که این لابه لا بودن شاعر در میان شعرهایش عینی شود و تصویری از این گم شدگی شاعر در دنیای شعری خودش به نمایش بگذارد. معنا و مفهوم در شعرهای احسان حقیقی جایگاه ویژه ای دارد. هرچند احسان شعرهایی تصویری و تصویر محور دارد اما بازهم شعرهای تصویری اش بر مبنای مفهوم و معناست. اما این معنا گاه در نحوه ی تقطیع شعرهایش گم می شود به همین خاطر بعضی از مخاطبان شعرش، شعر او را مشکل می دانند و دیر یاب. یکی از شعرهایی که دیریاب است برای مخاطب همین شعر است و به زعم من مشکل از نحوه ی تقطیع بندهاست. امیدوارم شعرهایش روز به روز بهتر و بهتر شوند. رحمان زمانی. 12/6/1390
